सिया र सुन्नी विवादमा अमेरिकी भूमिका

सिया र सुन्नी विवादमा अमेरिकी भूमिका

News आजको

काठमाडौँ । सिया र सुन्नीबीचको विभाजन इस्लाम इतिहासको सबैभन्दा ठूलो र पुरानो विवाद हो । यी दुई सम्प्रदायका सदस्यहरु शताब्दीयौँदेखि सहअस्तित्वमा छन् । तिनका धेरैजसो आधारभूत विश्वास र अभ्यासमा समानता पाइन्छ । तर ती नियम, रीति, धार्मिक पाठ र सङ्गठनहरु भने फरक छन् ।

तिनका नेताहरु पनि धेरैजसो आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा देखिन्छन् । लेबनान र सिरियादेखि इराक र पाकिस्तानसम्म पछिल्लो समयका धेरै द्वन्द्वले यही साम्प्रदायिक विभाजनलाई जोड दिएका छन् । यसले समुदायहरुमै चिरा पारेको स्पष्ट देख्न सकिन्छ ।

को हुन् सिया ?
सियाले सम्पूर्ण मुस्लिमको लगभग १० प्रतिशत भाग ओगट्छन् र संसारभरी उनीहरुको सङ्ख्या १५ देखि २० करोड रहेको अनुमान गरिएको छ । सिया मुस्लिमहरु इरान, इराक, बहराइन, अजरबैजान र यमनमा बहुसङ्ख्याका रुपमा रहेको केही तथ्याङ्कमा उल्लेख गरिएको छ ।

त्यस्तै अफगानिस्तान, भारत, कुवेत, लेबनान, पाकिस्तान, कतार, सिरिया, टर्की, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेटमा पनि सियाहरु रहेका छन् । इस्लामको प्रारम्भिक इतिहासमा सियाहरुको उद्भव आन्दोलनका रुपमा भएको थियो । ‘सियात अली’बाट स्थापित आन्दोलनको नामपछि ‘अली पार्टी’को रुपमा विकसित भएको पाइन्छ ।

सियाहरुले सन् ६३२ मा मोहम्मद (अल्लाहको दूत अर्थात मुस्लिम समुदायका प्रवर्तक) को मृत्युपछि सम्पूर्ण मुस्लिम समुदायको ‘इमाम’को रुपमा साँचो उत्तराधिकारी अलि भएको दाबी गर्छन् ।

अलिको सन् ६६१ मा हत्या गरियो । उनको पाँच वर्षे ‘क्यालिफ’ कार्यकाल गृहयुद्धमा बित्यो । सियाहरु अलिका छोरा हसन र हुसेनलाई तिनको हक लाग्ने ठानिएको ‘क्यालिफ’ (धर्मको राजनीतिक नेतृत्व) लिनबाट वञ्चित गराएको विश्वास गर्छन् ।

सुन्नीले शासित देशहरुमा सिया समाजको सबैभन्दा गरिब तप्का हुने अवस्था छ । सियाले धेरैजसो आफूहरुलाई विभेद र दमनको पीडितको रुपमा व्याख्या गर्ने गरेका छन् । ‘सुन्नी अतिवादी’हरु बारम्बार सिया सम्प्रदायकालाई मार्नु लायकको ‘धर्म भ्रष्टहरुको समूह’को रुपमा व्याख्या गर्ने गर्छन् ।

हुसेनको सन् ६४० मा हत्या गरियो । हुसेनलाई प्रतिस्पर्धी मुयावियाले विषको खुवाएर मारेको सियाहरुले विश्वास गर्छन् । मुयाविया सुन्नी उमायाद वंशबाट क्यालिफ भएका व्यक्ति हुन् । हसन सन् ६८१ मा प्रतिद्वन्द्वी उमायाद वंशसँगको युद्धमा मारिएका थिए ।

यही घटना घटेको दिनलाई लिएर सियाहरुले यो दिनलाई सहादत र शोक मान्ने दिनको रुपमा प्रचलनमा ल्याए । आजका मितिमा सिया इस्लामका तीन शाखा रहेका छन्, जसमा ‘जैदिज’, ‘इस्माइलिज’ र ‘इथ्ना असरिस’ रहेका छन् ।

यीमध्ये ‘इथ्ना असरिस’ सबैभन्दा ठूलो समूह हो । जसले मोहम्मदको धार्मिक नेत्तृत्व, आध्यत्मिक एकाधिकार र परालौकिक अगुवाइ गर्दै उनको बाह्र वर्षसम्म अगुवाइ गरेको विश्वास गरिन्छ ।

बाह्रौँ इमाम मुहम्मद अल–महदी सन् ८७८ मा एउटा मस्जिद मुनिको गुफाबाट अलप भएको सिया धर्मावलम्बीको विश्वास रहेको छ । इथ्ना असरिस यी अन्तिम इमाम नमरेको र समयको अन्त्यमा पृथ्वीमा न्याय स्थापनाका लागि फर्किने विश्वास गर्छन् ।

को हुन् सुन्नी ?
विश्वका डेड अर्बभन्दा बढी मुस्लिममा सुन्नीको सङ्ख्या बहुसङ्ख्यकमा रहेको छ । तथ्याङ्कहरुले ८५ देखि ९० प्रतिशतसम्म विश्वमा सुन्नी रहेको देखाएको छ । पश्चिम एसियाका इजिप्ट, जोर्डन र साउदी अरबको ९० प्रतिशतभन्दा बढी जनसङ्ख्या सुन्नी बहुल रहेको छ ।

सुन्नीहरु आफूलाई इस्लामको पुरातन हाँगा भएको मान्छन् । सुन्नि नाम ‘अहल्–अल–सुन्नाह’ पदावलीबाट लिइएको हो । जसको अर्थ ‘जनताको परम्परा’ (पिपुल्स अफ टे«डिसन) हुन्छ । यो सन्दर्भमा परम्पराले ‘हजरत महम्मद’ले भनेका, गरेका, स्वीकारेका वा विरोध गरेका कुराको अभ्यासलाई जनाउँछ ।

सबै मुस्लिमहरु सुन्नाह (परम्परा)बाट निर्देशित हुन्छन् । तर सुन्नीहरु यसको प्रधानतालाई जोड दिन्छन् । सियाहरु पनि मोहम्मदका ज्वाइँ र भतिजा अलीतर्फका वंशजको ज्ञानबाट निर्देशित हुन्छन् ।

सुन्निको जीवन न्यायिक विचारधाराको चार स्कुलबाट निर्देशित हुन्छ । जसमा प्रत्येक सुन्नाहको व्यावहारिक प्रयोग विकासमा केन्द्रित हुन्छन् ।

आजको तनावमा सम्प्रदायवादको भूमिका

आज पूरै मध्यपूर्वमा भइरहेको द्वन्द्वको विस्तरित रुपलाई अमेरिकाले साम्प्रदायिक र राजनीतिक सैन्य रुप प्रदान गरेकाले यो झनै बल्झिएर गएको हो ।

सन् १९७९ को इरानी क्रान्तिले सिया इस्लामको उग्र मुद्दा अघि सार्यो । यसलाई खाडीमा रहेको पुरातन सुन्नी शासकलाई चुनौतीको ठानियो । तेहरानको संस्थापन धार्मिक सरकारले आफ्नो सीमाभन्दा बाहिरका विभिन्न समूहहरुलाई समर्थन र सहयोग गर्ने नीति लिएपछि विश्वभरका अन्य सुन्नी समर्थित सरकार र आन्दोलनहरुले आफूलाई सिया सरकारले चुनौती दिन खोजेका रुपमा बुझ्यो ।

सिया बहुल क्षेत्रमा इरानको संस्थापनले लिएको नीतिलाई अमेरिकाले खुलेर विरोध गर्ने तथा सिया बहुल क्षेत्रमा रहेका विरोधीहरुमा आफ्नो घुसपैठ बढाउँदै उनीहरुलाई आर्थिक र सैन्य सहयोग जारी राखेका कारण नै हालको द्वन्द्व झनै विस्तारित भएको विश्लेषकहरुको बुझाइ रहेको छ ।

आज पूरै मध्यपूर्वमा भइरहेको द्वन्द्वको विस्तरित रुपलाई अमेरिकाले साम्प्रदायिक र राजनीतिक सैन्य रुप प्रदान गरेकाले यो झनै बल्झिएर गएको हो । सिया र सुन्नीको आफ्नो धार्मिक विभाजन र गहिरो अविश्वासबीच अमेरिकाले आगोमा घिउ थप्ने काम गरेकाले यो क्षेत्र र समु्दायका बीच शताब्दीयौँदेखिको असन्तुष्टी कम गर्ने प्रयासहरु भए पनि त्यसले सार्थक रुप लिन नसकेको हो ।

उदाहरणको रुपमा सिरियाली गृहयुद्धमा सिया धर्म सम्प्रदायका बसर–अल–असदको सरकारलाई समर्थन गर्ने हेजबुल्लाह लडाकु (छिमेकी लेबनानी सिया लडाकु समूह) र इरानको सैन्यले सिया सरकारलाई जोगाउन भूमिका खेलिरहेका छन् ।

उता साउदी अरबको सुन्नी सम्प्रदाय नेतृत्वको सरकारलाई सिरियाको सिया सम्प्रदाय समर्थित असद सरकार ढाल्न अमेरिका र अमेरिकासँग आबद्ध नाटोले आर्थिक र सैन्य सहयोग जारी राखेका छन् । साउदी अरेबिया र पश्चिमा राष्ट्रहरुले असद सरकार ढाल्न इस्लामिक स्टेट र सुन्नी जहादिस्ट समूहलाई सघाइरहेका छन् ।