06 Baishak, 2081 / 18 April , 2024
-अविश पन्त-
कृषी तथा पशु विज्ञान अध्ययन संस्थान( लमजुङ क्याम्पस)
कृषि उत्पादन वृद्धिका लागि उन्नत गुणस्तरयुक्त बिउ एक आधारभूत सामाग्री हो। जतिसुकै मल,जल, श्रम तथा अन्य बिरुवा संरक्षणका लागि विषादीहरुको प्रयोग गरेता पनि यदि रोपेको बिउ खेतमा उम्रदैन भने सम्पुर्ण कार्य व्यर्थ हुन जान्छ। त्यसैले उन्नत गुणस्तरयुक्त बीउ कृषि उत्पादनको लागि एक आवश्यक पूर्वाधार हो।
बिउ प्रमाणिकरण भन्नाले बिउ उत्पादनको अवधिभर बिउको गुणस्तर कायम राख्नु एक कानूनी प्रक्रिया हो। उन्नत जातको बिउ बिभिन्न गुणहरूको स्तर सालसालै कायम गर्न सकिएन भने स्थानीय जात सरहनै भएर जान्छ, त्यसैले उन्नत जातको गुणस्तरयुक्त बिउ नास हुनबाट जोगाउन व्यवस्थित प्रणालीबाट उत्पादित बिउलाई सालसालै बिउ प्रमाणीकरण मार्फत बीउको गुणस्तर नियन्त्रण गरिराख्न एकदमै जरुरी हुन्छ। जसले गर्दा किसानहरु माझ वंशानुगत तथा भौतिक गुणस्तरयुक्त बिउ उपलब्धता कायम राख्न र उत्पादनमा वृद्धि गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
गुणस्तरयुक्त बिउ हुनको लागि बिउमा जातीय शुद्धता,भौतिक शुद्धता, उम्रने शक्ति, चिस्यान, समानता, तौल, स्वास्थ्य आदि गुणहरु हुनुपर्दछ। सबै जातका बिउहरूमा बिउ प्रमाणिकरण गरिँदैन, बिउबिजन समितिबाट सिफारिस भएका जातहरुमा मात्र बिउ प्रमाणीकरण गरिन्छ। नेपालमा प्रमाणित बिउ उत्पादनको लागि भू-भाग र खेतको क्षेत्रफल अनुसार फरक फरक रहेको छ जसमा:
तराईमा -
खाद्यान्न बाली र नगदेबाली= न्युनतम 1हेक्टर
तरकारी बाली = ७.५ कठ्ठा (०.२५ हे.)
पहाडमा-
खाद्यान्न बाली र नगदेबाली=०.२५ हे (५ रोपनी )
तरकारी बाली =०.१ हे.(२ रोपनी )
हुनुपर्दछ र उक्त जमिन एकै कृषकको वा कृषक समूहको र एकै किसिमको बिउ हुनुपर्दछ।
बीउ प्रमाणीकरणको लागि विभिन्न चरणहरु मध्य मुख्य चरणहरु यस प्रकार रहेको छ:
१. बिउ प्रमाणीकरणको लागि दिएको आवेदन छानबिन गर्ने
२. बिउ वृद्धि गर्ने जग्गा र स्थान बिउ प्रमाणीकरणको लागि आवश्यकता पूरा गर्छ गर्दैन छानबिन गर्ने
३. श्रोत बिउको स्तर र श्रोत एकिन गर्ने
४. खडा बिउ बालीमा बिउको स्तर हेर्न खेत निरीक्षण गर्ने
५. बिउ बाली कटानी, बिउ प्रशोधन आदि कार्यको निरीक्षण गर्ने
६. बिउ लट निरीक्षण गरी नमुना लिई बोरामा सिलबन्दी गर्ने
७. परीक्षणपछि स्तरयुक्त देखिएका लटहरूको प्रशोधन,औषधिउपचार, बोराबन्दी, प्रमाणीकरणको रङ्ग लगाउने र नमूना परीक्षणको लागि प्रयोगशाला पठाउने
कृषकले बीउ प्रमाणीकरणको लागि उन्नत खेती अपनाउनुपर्दछ। बाली शुद्धता कायम राख्न गोडमेल गर्ने ,रोग किरा नियन्त्रण गर्ने ,झारपात, बेजातका बीउ तथा अरु बालीहरु समयमानै उखेल्ने कार्य गर्नुपर्दछ।
